معده و اثنی عشر
عملکرد معده
معده یک کیسه لوبیا شکل است که در پشت دندههای پایین قفسه سینه واقع شده است. هنگامیکه مواد غذایی وارد معده میشوند، دو دریچه عضلانی، ابتدای معده و انتهای معده قبل از روده کوچک را میبندند. سپس پوشش و لایه مخاطی معده اسید هیدروکلریک و آنزیمهای گوارشی را برای تجزیه مواد غذایی ترشح میکنند، بهنحویکه مواد غذایی برای ادامه مسیر خود در دستگاه گوارش آماده گردند. پس از ترشح اسید و آنزیمها، عضلات معده طی فرایندی که “حرکات دودی معده” نامیده میشود، منقبض شده و بهآرامی مواد غذایی را با اسید معده و آنزیمها مخلوط مینماید.
اختلالات و بیماریهای معده
معده میتواند دچار شرایط و بیماریهای مختلفی گردد که میتواند به درد، ناراحتی، مشکلات هضم و حتی مرگ منجر شود.
ناراحتی معده یا سوءهاضمه
سوء هاضمه اصطلاحی است که برای توصیف علائمی مانند، احساس پری پس از مصرف یک وعده غذایی، احساس ناراحتی معده بعد از غذا، سوزش یا درد در قسمت فوقانی شکم بکار گرفته میشود. هرساله درد در ناحیه بالای شکم سوءهاضمه و سوزش سر دل، حدود ۲۵ درصد از افراد جمعیت را تحت تأثیر میگذارد. درمان ناراحتی معده معمولاً به علت ان بستگی دارد. علت ناراحتی معده میتواند بیماریهای ساده مانند عدم تحمل مواد غذایی یا بیماری ریفلاکس اسید معده به مری (GERD) باشد و یا میتواند بیماریهای جدیتر مانند زخمها و سرطان معده باشد.
درمان: باید اقدامات لازم برای رفع اضطراب، استرس و حوادث عاطفی در افراد انجام شود. همزمان با درمان عوامل روحی، روانی در افراد، علائم ناراحتی معده نیز میتواند کاهش یابد. عواملی همچون عادات رژیم غذایی، سیگار و الکل نیز باید مدنظر قرار بگیرد. موفقیت درمان دارویی در افراد متغیر است. برخی بیماران با کمک آنتیاسیدها یا داروهای سرکوبکننده اسید معده، علائمشان تسکین مییابد، بیمارانی که علائم آنها مربوط به دیر تخلیه شدن معده است نیز با داروهای افزایشدهنده سرعت تخلیه معده، شرایط شان بهبود مییابد.
زخم معده
زخم معده در اثر ایجاد شکاف در دیواره پوششی معده به وجود میآید که علت ان میتواند مصرف برخی از داروها و یا افزایش اسید معده باشد.
علل: آسپرین، داروهای غیراستروئیدی و سابقه خانوادگی دو علت اصلی این اختلال هستند.
تشخیص: در اغلب موارد تشخیص از طریق آندوسکپی انجام میشود، ممکن است بیوپسی یا نمونهبرداری از معده برای کشف وجود هلیکوباکتر پیلوری نیز انجام شود.
درمان: تمام بیماران مبتلا به زخم که به باکتری آلوده شدهاند باید تحت درمان با آنتیبیوتیکها قرار بگیرند. معمولاً یک داروی سرکوبکننده ترشح اسید لازم است تا علائم تسکین یافته و زخم بهبود یابد، همچنین اثر آنتیبیوتیکها نیز افزایش مییابد. بیمارانی که دچار عوارض جدی زخم معده هستند، ممکن است نیاز به تکرار ازمایشات داشته باشند.
سرطان معده
سرطان معده از معده نشاءت میگیرد و بیشتر افراد مسن را تحت تأثیر قرار میدهد.
علائم: در مرحله پیشرفته بیماری، برخی از علائم سرطان معده میتواند شامل مواردی همچون: کاهش وزن بدون علت، استفراغ، وجود خون در مدفوع، زردی و یا مشکل در بلع باشد.
علل: هیچ علت واحدی برای سرطان معده عنوان نمیشود. اما برخی از عوامل خطرساز مؤثر در سرطان معده شناخته شدهاند. برخی از آنها عبارتاند از:
-
رژیم غذایی مملو از نمک و یا غذاهای دودی شده
-
برخی از مواد غذایی حاوی نیتریت؛ این مواد شیمیایی توسط باکتریها در معده به ترکیبات مضرتر (مواد سرطانزا) تبدیل میشوند.
-
سیگار کشیدن
-
مصرف سنگین الکل
-
کمبود ویتامین C، مصرف نکردن میوهها و سبزیجات
-
هلیکوباکتر پیلوری
-
سابقه خانوادگی
گاستروآنتریت یا بیماری التهاب معدهای، رودهای
ورم معده و روده، التهاب دستگاه گوارش است که در معده و روده کوچک اتفاق میافتد. رایجترین شکل این التهاب، نوع گاستروانتریت ویروسی میباشد.
علائم:
-
اسهال
-
استفراغ
-
از دست دادن اشتها
-
درد معده و گرفتگی شکم
-
سردرد
-
فشارخون پایین
-
سرگیجه و غش
درمان: مهم است بدانیم افراد مبتلا به گاستروآنتریت در معرض کمآبی قرار دارند. ممکن است مصرف آب این مشکل را برطرف نسازد، بنابراین لازم میشود بیمار بهصورت داخل وریدی مایعات را دریافت نماید. الکترولیتها، عامل مهمی در کنترل تعادل مایعات بدن محسوب میشوند. درصورتیکه فرد در مدتزمان کوتاه مایعات زیادی ازدستداده باشد، الکترولیتهای بدن فرد باید بهسرعت جبران شود.
گاستروپارزی
در این اختلال، بیماران دچار علائم انسداد معده میشوند، درحالیکه شواهد، انسداد مکانیکی معده را نشان نمیدهند. مشکل اساسی به اختلال هورمونی و کنترل عصبی تخلیه معده برمیگردد.
علائم:
-
حالت تهوع
-
استفراغ بعد از غذا
-
فقدان اشتها (بیاشتهایی)
-
نفخ و احساس پری بعد از مصرف مقدار اندکی غذا
-
اتساع بالای شکم پس از خوردن غذا
-
درد شکمی نیز ممکن است وجود داشته باشد.
تشخیص: معمولاً از علائم مشخصه بیماری، پزشک به این بیماری مشکوک میشود، اما تحقیقات لازم برای رد کردن انسداد مکانیکی در معده یا اثنی عشر نیز ممکن است لازم باشد. آندوسکوپی و تست باریم و اشعه ایکس نیز میتواند مفید باشد.
درمان: درمان گاستروپارزی میتواند بسیار دشوار باشد. جراحی در مدیریت این اختلال چندان کارساز نیست، ولی گاهی اوقات در موارد شدید ممکن است لازم گردد. داروهای مختلفی در دسترس است که به تخلیه سریعتر معده کمک مینماید. داروهایی نیز برای کاهش تهوع وجود دارد که در کاهش علائم مؤثر هستند. همچنین کنترل سختگیرانه قند خون و دیابت نیز نقش مهمی درمان این بیماری دارد.
پولیپ معده
پولیپ معده توده های سلولی هستند که روی دیواره داخلی معده تشکیل می شوند. پولیپ های معده به ندرت بروز می کنند. معمولا پولیپ های معده علامتی ندارند و در اغلب موارد، زمانی که پزشک به دلیل دیگری معده شما را معاینه و بررسی می کند، معلوم می شوند.
ارتقاء سلامت معده
توصیههایی وجود دارد که میتواند از مشکلات گوارشی مانند یبوست و ناراحتی معده جلوگیری به عمل آورد، برخی از آنها عبارتاند از:
-
از وعدههای غذایی کوچک استفاده نمایید.
-
از مصرف نوشیدنیهای گازدار اجتناب ورزید.
-
رژیم غذایی شما باید غنی از میوهها و سبزیجات باشد، مصرف غذاهای چرب را کاهش دهید.
-
سیگار را ترک کنید.
-
اضافهوزن خود را کاهش دهید.
-
بعد از مصرف غذا، یک پیادهروی ملایم داشته و یا در حالت قائم قرار گیرید.
-
هنگام خواب از مصرف تنقلات خودداری کنید.
-
از مصرف غذاهای تحریککننده اجتناب ورزید.
-
حداقل در روز هشت لیوان آب (یا مایعات دیگر فاقد کافئین) بنوشید.
-
در صورت نیاز از داروهای ضد اسید معده استفاده نمایید.
-
مقدار کافی فیبر مصرف کنید تا مدفوع شما حجیم گردد. حداقل ۲۵ تا ۳۰ گرم فیبر در روز است. مصرف کنید.
-
۳۰ تا ۴۰ دقیقه، سه تا پنج بار در هفته برای کمک بهسلامت دستگاه گوارش ورزش کنید. راه رفتن، دویدن، تمرین با وزنه و تمرینات مقاومتی در این زمینه مفید خواهند بود.
-
برای حفظ تعادل باکتریهای مفید روده، از پروبیوتیکها مصرف نمایید.
-
هنگام نیاز سریع به سرویس بهداشتی مراجعه کنید، منتظر نمانید.
-
اگر مدفوع شما بیشازحد سخت است یا یبوست دارید، سعی کنید از ملینها استفاده نمایید یا یک قاشق غذاخوری از روغنهای معدنی، روغنزیتون و یا روغن بذر کتان استفاده نمایید.